Jeolojik süreçler, manzaraları kurmak ve şekillendirmek için Dünya yüzeyinde tesir eden kuvvetlerdir. Bu süreçler aşınma, erozyon, kütle hareketi, levha tektoniği ve iklim değişikliğini ihtiva eder.
Aşınma, kayaların ve toprağın rüzgar, su ve buz tarafınca aşındırılması sürecidir. Erozyon, kayaların daha ufak parçalara ayrılması sürecidir. Kütle hareketi, kayaların ve toprağın yerçekimi kuvveti altında yamaç aşağı hareket etmesi sürecidir. Levha tektoniği, Dünya'nın litosferinin Dünya yüzeyinin çevresinde hareket eden levhalara bölünmesi sürecidir. İklim değişikliği, Dünya iklimindeki uzun vadeli değişikliktir.
Bu jeolojik süreçler birbirleriyle etkileşime girerek oldukça muhtelif manzaralar yaratır. Mesela, aşınma ve erozyon kanyonlar, mesalar ve tepecikler yaratabilir. Kitle hareketi heyelanlar, balçık kaymaları ve çığlar yaratabilir. Levha tektoniği dağlar, volkanlar ve depremler yaratabilir. İklim değişikliği çöller, yağmur ormanları ve tundralar yaratabilir.
Jeolojik süreçlerin incelenmesi önemlidir şundan dolayı Dünya yüzeyinin iyi mi oluştuğunu ve zaman içinde iyi mi değiştiğini anlamamıza destek verir. Bu informasyon, zelzele ve sel şeklinde organik afetlerin etkilerini tahmin etmemize ve azaltmamıza destek olabilir. Ek olarak petrol ve gaz şeklinde organik kaynakları bulmamıza ve geliştirmemize de destek olabilir.
| Jeolojik İşlemler | Görünüm Oluşumu |
|---|---|
| Aşınma | Dünya yüzeyinin rüzgar, su, buz ve yerçekimi tarafınca aşınması |
| İfade | Rüzgâr, su, buz ve yer çekiminin etkisiyle tortu birikmesi |
| Erozyon | Kayaların ve minerallerin daha ufak parçalara ayrılması |
| Kitle Hareketi | Toprak, kaya ve öteki malzemelerin yamaç aşağı hareketi |
| Levha Tektoniği | Dünya'nın tektonik levhalarının hareketi |
II. Jeolojik Prosesler
Jeolojik süreçler, Dünya yüzeyini şekillendiren kuvvetlerdir. Bu süreçler aşınma, erozyon, kütle hareketi, levha tektoniği ve iklim değişikliğini ihtiva eder.
Aşınma, kayaların ve toprağın rüzgar, su, buz ve yerçekimi tarafınca aşındırılması sürecidir. Erozyon, kayaların daha ufak parçalara ayrılması sürecidir. Kütle hareketi, kayaların ve toprağın yerçekimi sebebiyle yamaç aşağı hareket etmesi sürecidir. Levha tektoniği, Dünya'nın litosferinin Dünya yüzeyinin çevresinde hareket eden bir takım levhaya bölündüğü teorisidir. İklim değişikliği, Dünya iklimindeki uzun vadeli değişikliktir.
Bu jeolojik süreçler, etrafımızda gördüğümüz manzaraları kurmak için birbirleriyle etkileşime girer. Mesela, aşınma ve erozyon kanyonlar oluşturabilirken, kütle hareketleri heyelanlara niçin olabilir. Levha tektoniği dağlar ve volkanlar oluşturabilirken, iklim değişikliği buzulların erimesine ve deniz seviyelerinin yükselmesine niçin olabilir.
Jeolojik süreçler devamlı olarak iş başındadır ve Dünya yüzeyini devamlı olarak değiştirmektedir. Bu, bugün gördüğümüz manzaraların devamlı değişmiş olduğu ve gelecekte de değişmeye devam edeceği demektir.
III. Arazi Yöntemleri
Arazi yöntemleri, dağlar, vadiler ve ovalar şeklinde Dünya yüzeyinin fizyolojik özellikleridir. Aşınma, erozyon ve birikim şeklinde muhtelif jeolojik süreçler tarafınca oluşturulurlar.
Aşınma, kayaların ve toprağın rüzgar, su ve buz tarafınca aşındırılması sürecidir. Erozyon, kayaların daha ufak parçalara ayrılması sürecidir. Biriktirme, tortunun yeni bölgelere biriktirilmesi sürecidir.
Bu üç süreç muhtelif arazi yöntemleri kurmak için beraber çalışır. Mesela, aşınma ve erozyon kanyonlar oluşturabilirken, birikim deltalar oluşturabilir.
Arazi yöntemleri tektonik aktivite ve volkanik aktivite şeklinde öteki jeolojik süreçler tarafınca da oluşturulabilir. Tektonik aktivite, dağların yükselmesine ve vadilerin oluşmasına yol açabilen Dünya levhalarının hareketidir. Volkanik aktivite, dağlar ve lav alanları oluşturabilen volkanların patlamasıdır.
Arazi yöntemleri önemlidir şundan dolayı hayat biçimimizi etkilerler. Bizlere su ve mineraller şeklinde kaynaklar sağlarlar ve ek olarak depremler ve volkanik patlamalar şeklinde bir korku deposu da olabilirler.
IV. Aşınma
Aşınma, aşınmış kaya ve toprağın bir yerden başka bir yere taşınması sürecidir. Su, rüzgar, buz ve yer çekiminin etkisiyle kaynaklanır. Aşınma, bir akarsuyun bir dere kıyısını aşındırması şeklinde ufak ölçekte yahut bir buzulun bir vadiyi oyması şeklinde büyük ölçekte meydana gelebilir.
Aşınma, Dünya yüzeyinin şekillenmesine destek olduğundan mühim bir jeolojik süreçtir. Ek olarak dağlar, vadiler ve kanyonlar şeklinde arazi yöntemlerinin oluşumunda da rol oynar.
İki ana aşınma türü vardır: mekanik ve kimyasal. Mekanik aşınma, kayaların ve toprağın fizyolojik olarak parçalanması ve su, rüzgar, buz yahut yerçekimi ile taşınması sürecidir. Kimyasal aşınma, kayaların ve toprağın su yahut öteki kimyasallar tarafınca çözülmesi sürecidir.
Mekanik aşınma, su damlacıklarının, rüzgarın yahut buz kristallerinin kayalar ve toprak üstündeki etkisinden doğar. Bu tesir, kayaları daha ufak parçalara ayırabilir ve bu parçalar ondan sonra su, rüzgar yahut buz tarafınca göç eder. Mekanik aşınma, kayalar ve toprak heyelanlar yahut balçık kaymaları tarafınca taşındığında da meydana gelebilir.
Kimyasal aşınma, suyun, rüzgarın yahut buzun kayalar ve toprakla kimyasal reaksiyonları kararı kaynaklanır. Bu reaksiyonlar kayaları ve toprağı eritebilir ve su, rüzgar yahut buz tarafınca taşınmalarını kolaylaştırabilir. Kimyasal aşınma, kayalar ve toprak asidik yağmur suyuna maruz kaldığında da meydana gelebilir.
Aşınma, arazi yöntemlerinin oluşumunda mühim bir etkendir. Dağlar, vadiler ve kanyonlar, erozyonun etkisiyle kaynaklanır. Aşınma, plajlar, kumullar ve deltalar şeklinde öteki arazi yöntemlerinin oluşumunda da rol oynar.
V. İfade
Biriktirme, tortuların su, rüzgar yahut buz tarafınca biriktirilmesi yahut bırakılması sürecidir. Biriktirme, taşıyıcı müessir (su, rüzgar yahut buz) tortuyu nakliyat kabiliyetini kaybettiğinde meydana gelir. Bu, taşıyıcı müessir yavaşladığında yahut tortu artık taşınamayacağı bir yere vardığında meydana gelebilir.
Biriktirme, yeni arazi yöntemleri yaratabildiği ve mevcut olanları değiştirebildiği için manzaraların oluşumunda mühim bir süreçtir. Mesela, biriktirme deltalar, kumullar ve morenler yaratabilir. Ek olarak kıyı şeritlerinin ve dere vadilerinin şeklini de değiştirebilir.
Biriktirilen tortu türü, taşıyıcı maddeye bağlıdır. Su, sıklıkla silt ve kil şeklinde ince taneli tortuları biriktirir. Rüzgar, sıklıkla kum ve çakıl şeklinde iri taneli tortuları biriktirir. Buz, sıklıkla büyük kayalar ve kayalar biriktirir.
Biriktirme yavaş bir süreçtir, sadece görünüm üstünde mühim bir etkiye haiz olabilir. Zaman içinde, biriktirme yeni arazi yöntemleri oluşturabilir ve mevcut olanları değiştirebilir. Bu, insanların araziyi kullanma biçimi ve etraf üstünde büyük bir etkiye haiz olabilir.
VI. Erozyon
Erozyon, kayaların fizyolojik, kimyasal ve biyolojik süreçlerle daha ufak parçalara ayrılması sürecidir. Fizyolojik erozyon, kayaların rüzgar, su ve buz şeklinde mekanik kuvvetler tarafınca parçalanması sürecidir. Kimyasal erozyon, kayaların demirin oksidasyonu yahut minerallerin çözünmesi şeklinde kimyasal reaksiyonlarla parçalanması sürecidir. Biyolojik erozyon, kayaların nebat ve hayvanların aktiviteleriyle parçalanması sürecidir.
Erozyon, Dünya'da gördüğümüz değişik arazi yöntemlerinin oluşmasına destek olduğundan manzaraların oluşumunda mühim bir süreçtir. Mesela, erozyon kanyonların, mağaraların ve dağların oluşumundan mesuldür.
Erozyon payı iklim, kaya türü ve nebat örtüsünün varlığı şeklinde bir takım faktörden etkilenir. Nemli iklimlerde, erozyon kurak iklimlere bakılırsa daha hızlıdır şundan dolayı su kuvvetli bir çözücüdür. Kireç taşı şeklinde yumuşak minerallerden oluşan kayalar, granit şeklinde sert minerallerden oluşan kayalara bakılırsa aşınmaya daha duyarlıdır. Nebat örtüsü ek olarak kayaları çözebilen doğal asit deposu sağlayarak erozyon dönemini hızlandırmaya destek olabilir.
Erozyon, kaya döngüsünün mühim bir parçasıdır. Kayaların daha ufak parçalara ayrılmasına destek verir, bu parçalar ondan sonra öteki jeolojik süreçlerle taşınabilir ve biriktirilebilir. Erozyon ek olarak Dünya'da gördüğümüz değişik arazi yöntemlerinin oluşmasına da destek verir.
VII. Kitle Hareketi
Kütle hareketi, kaya, toprak yahut öteki konsolide olmamış malzemenin yerçekimi kuvveti altında aşağı doğru hareketidir. Bu, toprak ve kayanın aşağı doğru hareketi için genel terim olan bir tür kütle kaybıdır. Kütle hareketi, ufak heyelanlardan büyük kaya çığlarına kadar muhtelif ölçeklerde meydana gelebilir.
Her biri kendine has özelliklere haiz birçok değişik kitle hareketi türü vardır. En yaygın türlerden bazıları şunlardır:
- Heyelanlar
- Kaya düşmeleri
- Yıkıntı akışları
- Çığlar
- Solifluksiyon
Kitle hareketleri muhtelif faktörlerden kaynaklanabilir, bunlar içinde şunlar yer alır:
- Yer çekimi
- su
- Buz
- Rüzgâr
- İnsan faaliyeti
Kitle hareketi insan altyapısı ve etraf üstünde mühim bir etkiye haiz olabilir. Heyelanlar yolları ve demiryollarını tıkayabilir, binalara zarar verebilir ve su baskınlarına niçin olabilir. Kaya düşmeleri insanları yaralayabilir yahut öldürebilir ve mülke zarar verebilir. Moloz akışları evleri ve işyerlerini yok edebilir. Çığlar insanları ve hayvanları diri diri gömebilir. Solifluction yollara ve köprülere zarar verebilir.
Kitle hareketi milyonlarca senedir gerçekleştirilen organik bir süreçtir. Sadece insan faaliyeti şöyle kitle hareketi riskini artırabilir:
- Ormanların yok edilmesi
- Yapı
- Madencilik
- Yol yapımı
Kitle hareketinin risklerinin bilincinde olmak ve bu riskleri azaltmak için adımlar atmak önemlidir. Kitle hareketinin nedenlerini ve riski artırabilecek faktörleri anlayarak, kendimizi ve mülkümüzü yıkıcı etkilerinden korumak için adımlar atabiliriz.
Levha Tektoniği
Levha tektoniği, Dünya'nın litosferinin birbirine bakılırsa hareket eden bir takım sert levhaya bölündüğü teorisidir. Bu levhalar devamlı çarpışır, birbirlerinin yanından kayar yahut birbirinden ayrılır ve bu hareket, dağlar, volkanlar ve depremler şeklinde Dünya yüzeyindeki birçok özelliğin oluşmasından mesuldür.
Levha tektoniği kompleks bir süreçtir, sadece üç ana levha hareketi türüne basitleştirilebilir:
- Yakınsak levha sınırları: İki levha çarpıştığında, bir levha ötekinin dibine zorlanır. Subdüksiyon adında olan bu süreç, derin deniz hendekleri, volkanlar ve dağ sıraları oluşturabilir.
- Uzaklaşan levha sınırları: İki levha birbirinden ayrıldığında, magma Dünya'nın mantosundan yükselerek boşluğu doldurur ve yeni kabuk oluşturur. Deniz tabanının yayılması adında olan bu süreç, okyanus ortası sırtlarının oluşumundan mesuldür.
- Dönüşüm fay sınırları: İki levha birbirinin yanından kaydığında, levhalar arasındaki sürtünme depremlere niçin olabilir. Bu sınırlar çoğu zaman Dünya kabuğundaki çatlaklar olan faylarla ilişkilendirilir.
Levha tektoniği, Dünya manzarasının oluşumunu anlamada mühim bir faktördür. Ek olarak petrol ve gaz şeklinde organik kaynakların dağılımını ve depremler ve volkanik patlamalar şeklinde organik afetlerin oluşumunu kestirmek için de önemlidir.
IX. İklim Değişikliği
İklim değişikliği, şu anda Dünya yüzeyini etkileyen büyük bir jeolojik süreçtir. Isınan iklim, buzulların erimesine, deniz seviyelerinin yükselmesine ve hava modellerinin daha aşırı hale gelmesine niçin oluyor. Bu değişimler, kıyı kumulları ve deltalar şeklinde yeni arazi yöntemlerinin oluşumuna ve mercan resifleri ve kıyı sulak alanları şeklinde mevcut arazi yöntemlerinin yok bulunmasına yol açıyor. İklim değişikliği ek olarak insan topluluğu üstünde mühim bir etkiye haiz olup, sellere, kuraklıklara ve öteki organik afetlere niçin oluyor.
S: Manzaraların oluşumuna katkıda bulunan değişik jeolojik süreçler nedir?
A: Manzaraların oluşumuna katkıda bulunan pek oldukça değişik jeolojik süreç vardır, sadece en önemlilerinden bazıları aşınma, erozyon ve tortulaşmadır.
S: Bu süreçler manzaraları yaratmak için iyi mi bir arada çalışıyor?
A: Aşınma, kayaların ve toprağın rüzgar, su ve buz tarafınca aşındırılması sürecidir. Erozyon, kayaların daha ufak parçalara ayrılması sürecidir. Biriktirme, tortunun yeni bölgelere biriktirilmesi sürecidir. Bu süreçler, dağlar, vadiler ve ovalar şeklinde muhtelif değişik manzaralar kurmak için beraber çalışır.
S: Manzaraların oluşumunu etkileyen faktörler nedir?
A: Manzaraların oluşumunu etkileyen faktörler içinde iklim, nebat örtüsü ve tektonik aktivite bulunur. İklim, bir alanda gerçekleştirilen yağış ve rüzgar miktarını belirler ve bu da aşınma ve erozyon oranını etkisinde bırakır. Nebat örtüsü kayaları erozyondan korumaya destek olabilir ve tektonik aktivite yeni dağlar ve vadiler yaratabilir.
0 Yorum